พิธีกินแขกแต่งวิวาห์แบบล้านนา

เครดิตรูปภาพจาก  NOPPADOL PHOTOGRAPHY
 

หลายท่านคงจะแปลกใจว่าการแต่งงานแบบล้านนา หรือตามแบบคนเหนือนั้นมีประเพณีเช่นใด วันนี้ได้มีโอกาสนำเอาความรู้ที่ได้จาก อาจารย์วิลักษณ์ ศรีป่าซาง มาเผยแพร่ ซึ่งต้องเรียนว่าขนบธรรมเนียมประเพณี บางสิ่งบางอย่างได้ถูกปรับเปลี่ยนให้เข้ากับยุคสมัยและตามประพฤติ ปฏิบัติของแต่ละครอบครัว ดังนั้นถือว่าเป็นความรู้ที่ได้รับจากผู้หลักผู้ใหญ่ ครูบาอาจารย์ เพื่อเป็นแนวทางในการดำเนินการของแต่ละคู่ค่ะ

พิธีกินแขกแต่งวิวาห์

             ลำดับขั้นตอนพิธีกินแขกแต่งวิวาห์ดังจะเขียนถึงต่อไปนี้ เป็นการประยุกต์เพื่อให้ผู้อ่านที่ยังไม่ออกเรือนจะได้ใช้เป็นแนวทางง่าย งดงาม ไม่สิ้นเปลือง เข้ากับยุคสมัยและที่สำคัญยังรักษารีตเก่ารอยเดิมของล้านนาไว้บ้าง

             เมื่อได้ฤกษ์งานยามพอดีแล้ว ส่วนมากจะประมาณห้าโมงแลงหรือหกโมงเย็น ต้องกะว่าเสร็จพิธีก็ได้เวลาอาหารเย็นพอดี ผู้ใหญ่ฝ่ายเจ้าสาวจะหอบขันดอกไม้ขอเขย  กล่าวคือเมื่อทางเรือนเจ้าสาวพร้อมที่จะเริ่มพิธี ก็จะส่งผู้ใหญ่ถือขันดอกไม้ไปบอกฝ่ายเจ้าบ่าวว่าเคลื่อนขบวนมาประกอบพิธีวิวาห์ได้แล้ว เรียกว่า การขอเขย คือเชิญเขยนั่งแล ปัจจุบันมีมือถือก็โทร.บอกเอา

            ขบวนแห่เจ้าบ่าวจะเป็นดังนี้ มีสาวงามสองนางแอ่นฟ้อนนำหน้าขบวน ตามด้วยนักดนตรีใช้ซึงคู่จะเหมาะกว่า  ถัดมาเป็นกังสดาลคู่และผู้เป่างาช้างหรือเขาสัตว์ (คนล้านนาเรียกว่า ตูด จะเป็นตูดงาตูดเขาควายก็ว่าไป)  ถัดมาเป็นปู่อาจารย์ (ผู้รับขันเชิญขอเขยฝ่ายเจ้าบ่าว) ตามด้วยเจ้าบ่าวถือขันดอกไม้ เพื่อบูชาพระพุทธ ยืนอยู่ด้านขวาของเพื่อนเจ้าบ่าว มีคนเกิ้งหรือกางร่มเฉพาะเจ้าบ่าว ทำอย่างกางถวายนาย ( อย่าลืมว่า วันนี้ เราจะสมมติให้คู่สมรสเป็นเจ้า  จึงขานนามเขาและเธอว่า เจ้าบ่าว เจ้าสาว ) ด้านหลังเจ้าบ่าวมีผู้เชิญดาบ เป็นดาบเล่มงามคือดาบประกอบยศ เดินคู่กับผู้เชิญหีบผ้าใหม่ เรียกหีบผ้าใหม่ครัวใหม่ แต่เดิมคนจะครองเรือนฝ่ายชายมีแต่หีบผ้าใหม่กับดาบก็ขึ้นเรือนไปเป็นเขยได้แล้ว ถัดไปเป็นขบวนเชิญสินสอดของหมั้นจำพวกเงินสด เครื่องประดับที่ฝ่ายชายจะมอบให้ฝ่ายหญิง มีสลุงหาบใส่หีบเงินหีบทอง ในหีบจะมีสิ่งของ "สัญลักษณ์ความเป็นสิริมงคล และความร่ำรวย" เช่น

หินแม่น้ำคง หมายถึงความหนักแน่นในการอยู่ครองเรือน  
ลูกเป้งเพื่อให้ทำมาค้าขึ้น 
เงินทอกเงินแถบ คือความมั่งมี
แก้วแหวนเงินทองต่างๆ ใส่บัตรรูดเงินหลายๆ ใบ ก็น่าจะดี

        เมื่อผู้ใหญ่ฝ่ายเจ้าสาวมา ขอเขย แล้ว ผู้ใหญ่ฝ่ายเจ้าบ่าวรับขันขอเขย ขบวนก็เริ่ม บ้างก็โห่ร้องก้องชัย แต่ส่วนมากจะจุดประทัดดังกึกก้อง นางฟ้อนก็แอ่นฟ้อน ตุริยะดนตรีมี่ก้อง  ครั้นขบวนเดินทางมาถึงประตูรั้วบ้านเจ้าสาว  คนจะปิดประตูหรือใช้เข็มขัดเงินขึงกั้นไว้ ทำนองว่าเป็นประตูเงิน ห้ามเข้า ต้องมีการเจรจากันนานยาวทำนองว่าสู่เจ้ามาจากไหนมาทำไม อะไรยังไง ผู้ใหญ่ทั้งสองฝ่ายเจรจา เชิงโวหาร เช่น ไก่ตัวผู้บ้านโน้นมาพึงใจไก่บ้านนี้ จะขอเข้าไปชนหน่อย อีกฝ่ายหนึ่งก็เจรจาต่อรองจนพอใจ ฝ่ายเจ้าบ่าวจะเบิกทางด้วยซองปัจจัยหรือสุราสองขวด เมื่อเปิดประตูเงินได้แล้ว ก่อนจะขึ้นกระไดเรือนจะมีการกั้นประตูทอง ผู้ใหญ่ฝ่ายเจ้าสาวจะปลดสร้อยคอมาขึงกั้น ทั้งสองฝ่ายก็เจรจาปะทะโวหารกันอีก แต่ใช้เวลาน้อยกว่าประตูแรก ครั้นเมื่อรู้ว่าเจ้าบ่าวมาถึงแล้ว  เจ้าสาวจะถือขันดอกไม้รออยู่แล้วแง้มประตูเรือนมาดูบอกว่าชายผู้นั้นแน่เทียว  ก็แสดงกิริยาไม่ขันข้องออกมาต้อนรับ  ฝ่ายเจ้าบ่าวจะแจกซองใส่เงินเพื่อเบิกทางประตูทองก็เปิดออก  ที่นั้น  จะมีเด็กหญิงผู้หนึ่งก้มลงถอดรองเท้า หรือใช้ผ้าเช็ดเท้าเจ้าบ่าว  ซึ่งแต่เดิมเจ้าบ่าวเดินทางมาไกล ก่อนจะขึ้นเรือนประกอบพิธีมงคล ต้องล้างเท้าเปื้อนดินแดงฝุ่นมุกเสียก่อน กาลปัจจุบันเท้าสะอาดอยู่ในถุงเท้าก็ไม่ต้องล้างจริง ๆ ฝ่ายเจ้าบ่าวต้องตบรางวัลแด่ผู้ล้างเท้าด้วย

           ที่ประกอบพิธี ผู้ใหญ่ฝ่ายเจ้าสาวนั่งรออยู่ตรงซีกที่เจ้าสาวนั่ง ด้านตรงขามเป็นญาติฝ่ายเจ้าบ่าว  เจ้าบ่าวเจ้าสาวนั่งพับเพียบเรียบร้อยกับพื้นหันหน้าไปยังทางที่ตั้งพระพุทธรูป รอจนกว่าบรรดาคนที่ตามขบวนมานั่งจนเรียบร้อยแล้ว  ผู้ดำเนินรายการจะลำดับพิธีการดังนี้

      1. เจ้าบ่าวเจ้าสาวกราบพระพุทธ แล้วยอขันบุปผาไหว้สาพระเจ้า (ขันดอกไม้เจ้าบ่าวถือมาตั้งแต่เริ่มขบวน ของเจ้าสาวคือขันที่ถือรอต้อนรับเจ้าบ่าว) วางขันดอกพร้อมกันแล้วกราบ ไม่ต้องจุดธูปเทียน

      2. ไหว้สาผู้ใหญ่ทั้งสองฝ่าย  ส่วนมากจะมีผ้าไหว้หรือของไหว้อื่น ๆ เตรียมไว้ (เพื่อนเจ้าบ่าวเพื่อนเจ้าสาวต้องสาวกันยกมาเตรียม  เจ้าบ่าวเจ้าสาวเพียงแต่มอบของ)

      3.ญาติฝ่ายเจ้าบ่าวเชิญและโชว์ของหมั้น (ยกให้ผู้ใหญ่ฝ่ายเจ้าสาวดูแล้วมอบคืนให้เจ้าบ่าวเพื่อประกอบพิธีหมั้นหมาย)

      4.ญาติฝ่ายเจ้าบ่าวประกอบพิธีหมั้นหมาย ส่วนมากแหวนสวมสร้อยคอ (เพื่อนเจ้าสาวต้องดูแลการสวมสร้อยคอให้เรียบร้อย) เจ้าสาวมักจะมีแหวนสวมตอบให้เจ้าบ่าว (สงสัยจะเป็นรีตรอยอย่างชาวฝรั่ง ไม่เอาเอาแบบนี้ก็ตัดออก) ที่ประกอบพิธีดังว่านี้มักจะอยู่ตรงหน้าที่ประกอบพิธีแต่งงานปูเสื่อหรือปูพรมให้งดงาม สองคนนั่งหันหน้าเข้าหาแขกที่มาร่วมงาน

      5. ญาติฝ่ายเจ้าบ่าวมอบของหมั้นต่าง ๆ เช่นดาบยศ หีบสมบัติจะเปิดหีบแสดงให้ดูทีละชิ้นหรือแกะเงินออกนับก็ได้ ส่วนการนับเงินนี้วุ่นวายเสียเวลา น่าจะยกมาตั้งแล้วบอกจำนวนไปเลยจะงามกว่า ดูเสร็จแล้วก็มอบให้เพื่อนเจ้าสาวหรือเพื่อนเจ้าบ่าวเก็บไว้  ณ  ที่อันควร

      6.เจ้าบ่าวเจ้าสาว สู่ที่ประกอบพิธี  เจ้าสาวจะนั่งอยู่ซ้ายมือเจ้าบ่าว  ด้านหน้ามีหมอนรองแขนเตรียมถ้าไว้

      7.ปู่อาจารย์เริ่มประกอบพิธีตามขนม เจ้าบ่าวเจ้าสาวพนมมือรับพร (ก่อนเริ่มงานกระซิบบอกปู่อาจารย์ว่าขอสัก 5 นาทีพอแล้ว เอาอย่างย่อนะ)

      8.เชิญแขกผู้ใหญ่เป็นประธานสวมด้ายมงคลจอมหัวหรือด้ายมงคลสมรส(ด้านนี้จะเก็บไว้ในบายศรี หากไม่ใช้บายศรีก็ใส่ในพานด้ายข้อมือนั่นแล)  โยงศีรษะสองคน ส่วนมากประธานจะออกไปพร้อมกับคู่ครอง โยงเสร็จแล้วก็ผูกข้อมือ (ผูกข้อมือคนล้านนาว่า มัดมือตือขวัญ) เน้นหน่อย คือ คนเมืองไม่นิยมคล้องมาลัย หากจะมาลัยก็ต้องลำดับไว้ก่อนสวมด้ายมงคลสมรส  คือคล้องมาลัยแล้วค่อยสวม

      9.เชิญผู้ใหญ่ฝ่ายเจ้าบ่าวผูกข้อมือ สะใภ้  ผู้ใหญ่เจ้าสาวผูกข้อมือเจ้าบ่าวเพื่อขอเขยการผูกข้อมือนี่ผู้หญิงจะผูกข้อมือซ้าย ผู้ชายจะผูกข้อมือขวา แขกผู้ใหญ่ที่ไปผูกข้อมือ หากออกไปเป็นคู่ ก็ผู้หญิงผูกข้อมือเจ้าบ่าว ผู้ชายผูกข้อมือเจ้าสาว  ไม่ต้องย้ายมาผูกทั้งเจ้าบ่าวและเจ้าสาว ด้วยว่าคู่ผัวตัวเมียคือคนคนเดียวกัน  ผูกไปผูกมาลุกนั่งก็ลำบากช้าอีกต่างหาก  และถ้าไปผูกคนเดียวต้องนับว่า  แขกผู้นั้นเป็นฝ่ายใด หากเป็นแขกฝ่ายเจ้าบ่าวก็ต้องเริ่มผูกที่ข้อมือเจ้าสาวก่อนเพื่อแสดงการต้อนรับเข้าสู่วงศาคณาญาติ  จะผูกทั้งสองคนก็ได้ ต้องเร็วหน่อย ด้วยว่าคนอื่นที่จะผูกก็รออยู่ อนึ่ง การผูกข้อมือนั้นที่เหมาะสมคือ  ผู้ผูกคือผู้อำนวยพรควรต้องมีอาวุโสกว่าคู่สมรส  หนุ่มสาวหรือเพื่อนฝูงไม่ต้องผูก  เว้นว่า   ฉันจะผูกเอาสนุก ขอย้ำรายละเลียดอีกนิด เมื่อผู้ใหญ่เข้าไปผูกข้อมือ คู่สมรสยกมือไหว้ ผู้ใหญ่ไหว้ตอบ  เพื่อนเจ้าบ่าวจะเป็นผู้ยื่นด้ายให้ เพื่อนเจ้าสาวจะนั่งอยู่ใกล้เจ้าวสาคอยมอบของที่ระลึกให้แขก  สลุงใส่เงินจะอยู่หน้าเพื่อนเจ้าสาวพอดี ขันบายศรีจะตั้งเยื้องด้านหน้าเจ้าบ่าว

       อนึ่ง  ขอแทรกเรื่องบายศรีไว้สักหน่อย แต่เดิมไม่น่าจะมีนะ  ที่ทำเป็นช่อเป็นชั้นตกแต่งอย่างวิจิตร ยากที่ช่างฝีมือพื้นบ้านจะทำได้ ที่เคยเห็นจะมีเพียงขันแอว(พาน) ใส่ดอกไม้ เอาไหมมัดมือใส่ไว้ มีสลุงเอาไว้ใส่ซองเงิน  สังเกตว่าตำแหน่งที่จะวางบายศรีมักไม่ลงตัวย่อมชวนสงสัย

      10. เมื่อผูกจนครบแล้วหรือเห็นสมรสหยุดการผูกข้อมือได้แล้ว ให้เชิญแขกผู้ให้อีกท่านหนึ่งถอดด้วยมงคลจอมหัว ถอดแล้วก็ไว้ในขันบายศรี

       11. เมื่อเสร็จพิธี ต้องมีการถ่ายภาพกัน  ถ่ายภาพกับญาติผู้ใหญ่และผองเพื่อนจนครบ  ก็ถึงพิธีส่งตัวสู่ห้องหอ ผู้ใหญ่จะอุ้มขันบายศรีและบรรดาเงินทองของหมั้นทั้งหลายนำไปสู่ห้องหอและเพื่อให้คู่สมรสได้เปลี่ยนอิริยาบถบ้าง เข้าห้องน้ำ และที่สำคัญเอาเงินทองของหมั้นทั้งหลายมาเก็บไว้ก่อน เพราะต้องออกไปเชิญแขกรับประทานอาหาร และรับแขกที่รออยู่นอกเรือน อย่าอยู่นานเดี๋ยวค่อยกลับมาหอมแก้มกัน คนข้างนอกเขาอยากเห็นหิวแล้ว

      12.ครั้นเมื่อออกรับแขกทั้งหลาย ทั้งเพื่อนสนิทมิตรสหายและผู้ที่มาสายไม่ทันผูกข้อมือก็เชิญรับประทานอาหาร ทั้งคู่เดิมไปทุกโต๊ะ เพื่อนเจ้าบ่าวเจ้าสาวก็ต้องทำหน้าที่หอบสลุงใส่ซองเพื่อนเจ้าสาวมอบของที่ระลึก พิธีกินแขกแต่งวิวาห์ในชนบทมักเสร็จกันตอนนี้ ส่วนในเมืองมักมีกิจกรรมต่อท้ายอีก

      13.ขอย้ำก่อนนะว่าเดี๋ยวนี้บ้านเรานิยมจัดงานตอนสิบโมงเสร็จพิธีเที่ยง  แต่หากเป็นตอนเย็นต้องมีเวที ที่นี้ถ้าเป็นโรงแรมมักจะแบ่งเป็น 2 ช่วง เช้าเอาแบบเมือง ๆ ค่ำเป็นแบบฝรั่ง หากจัดที่โรงแรม เขาจะลำดับพิธีการไว้เสร็จ ไม่ต้องคิดมาก เตรียมจ่ายเงินก็พอ ตัวอย่างกิจกรรม เช่น บนเวทีมีคนร้องเพลงกล่อมผู้กินข้าว จุดเทียนวิวาห์ ตัดเค้ก มีผู้มากกล่าวอำนวยพรบนเวที เปิดใจคู่สมรสโดยตั้งคำถามว่าพบกันเมื่อไร เป็นต้น มีตัวแทนกล่าวขอบคุณแขก คู่สมรสกล่าวขอบคุณแขก เสร็จแล้วจงออกไปยืนส่งแขกที่ประตูทางออก เพื่อให้รู้ว่าอิ่มแล้วก็กลับไปดูละครช่อง 7 ได้แล้ว เราทั้งคู่อยากจะเข้าหอวิวาห์เต็มที

      14.ที่ว่ามานี้ยังไม่รวมเรื่องชุดแต่งงาน และการตกแต่งสถานที่รวมทั้งเรื่องอื่น ๆ อีกจิปาถะ  ซึ่งใครที่คิดจะจัดงานกินแขกแต่งวิวาห์ต้อง คิดเอง ฝึกเอง  ด้วยว่าบางทีชั่วชีวิตหนึ่งครั้ง หรือบางรายอาจจะไม่มีโอกาสเลย เพราะเคิ้นและค้างคานทองไปอีกนานนับ  เอ ! หรือใช้วิธีการ ล่นโตยกั๋น หนีตามกันไป ก็ไม่เลวนะ...

ขอบคุณข้อมูลจาก ช่อม่วง Chiangmai wedding planner